Tijdens inspiratiebijeenkomsten in de landelijke beweging Radicale vernieuwing langdurige ggz – ook wel kampvuurgesprekken genoemd – wordt gedroomd: hoe zou de ggz eruit zien als je de die opnieuw uit zou vinden met elkaar? Bij GGZ Noord-Holland Noord, een organisatie met als motto ‘Beter worden doe je thuis’, geven mensen aan dat het belangrijk is om het leven van een mens als thuis te gaan zien.

“Toen ik achttien was en op mezelf ging wonen, was het héél belangrijk dat ik zelf de regie had. Dat ik zelf kon bepalen hoe ik dingen wilde doen. Wat je wil eten, de inrichting van je huis, hoe laat je thuis komt. Zo wordt je ook volwassen.” Dat vertelt een van de mensen van GGZ Noord-Holland Noord aan het begin van het kampvuurgesprek. “Vraag in de organisatie is nu: hebben we het goed geregeld voor cliënten? Kan het misschien nog beter? En hoe dan? Wat we bijvoorbeeld merken is dat voor cliënten hun huis afhankelijk kan zijn van een indicatie. En afhankelijk van of zij zorg krijgen. Als je dan echt op je plek bent, het gaat beter met je en je hebt minder of geen zorg meer nodig, is het dan ook de bedoeling dat je dan je huis kwijt raakt? Dat er gezegd wordt: je doet het zo goed hier dat je weer weg moet?”

Thuis

Wat een thuis een thuis maakt wordt door de aanwezigen in Heerhugowaard ook omschreven als: dichtbij mijn ouders en bij het beschermd wonen appartement. Contact onderhouden met de buren. Een gevoel van veiligheid creëren. Risico’s niet uit de weg gaan en alle kans hebben om jezelf te kunnen ontplooien. Huiselijkheid. Fijne momenten maken waarin je je kunt ontspannen. Is er aandacht voor doen wat je belangrijk vind in je leven? Werken? Kun je overzicht hebben? Je leven als thuis (gaan) zien.

Je leven als thuis en systeemwereld

Een medewerker van de zorgorganisatie: “We vinden dat je leven je thuis is, de essentie om te kunnen groeien, ontwikkelen, herstellen. Maar als organisatie hebben we ook last van de systeemwereld.” 

“Vroeger bleven mensen heel lang bij ons, nu is dat veel korter: één tot enkele jaren. We hebben vierentwintig appartementen en de doelstelling is dat mensen doorstromen. We hebben meerdere mensen die makkelijk uitstromen als ze buren van elkaar zouden kunnen worden. Ze kunnen elkaar zoveel veiligheid geven. Maar dat kan vaak niet omdat ze verspreid in de wijk moeten wonen. Het hebben van een vangnet is zo belangrijk. Eenzaamheid is vaak een probleem.” 

Er wordt aangevuld dat thuis ‘een vast anker’ is, “vertrouwde mensen om je heen, structuur waar je op kunt terugvallen.” De vertrouwdheid met en nabijheid van begeleiders is voor cliënten vaak essentieel.
Ook wordt aangegeven dat veel mensen de ggz inkomen nadat ze dakloos zijn geworden. “Ze komen pas in aanmerking voor een huis als ze ‘klaar zijn’. In de regio wordt het verdienwoning-model gehanteerd, een concept van de corporatie. Maar ggz-behandeling is geen verdienconcept.” 

Klem

Er zijn ook bewoners die de begeleiders als controlerend ervaren; een van de aanwezige begeleiders weet: “Wij moeten soms ook zeggen dat het niet je huis is, dat je dingen aan het leren bent om straks weer zelfstandig te wonen. Probleem is vaak dat er geen vervolgplek is.” En dan zijn er ook zorgen om iemand te vroeg meer op zichzelf te gaan laten wonen omdat de ervaring ook leert dat mensen dat nog niet aan kunnen en problemen creëren voor zichzelf en hun omgeving. Tegelijkertijd ervaren mensen uit de zorg druk om mensen ‘door of uit te laten stromen’. Ook omdat er mensen op wachtlijsten staan die ook zorg nodig hebben.

In de praktijk is het dus nog niet zo dat cliënten altijd zeggenschap of regie hebben over dingen die belangrijk zijn om zich (meer) thuis te kunnen voelen. Dat wringt. 

Op individu richten

In de loop van de gesprekken komt naar voren hoe dat wat een ‘thuis’ is, per mens erg kan verschillen. En dat het ook kan veranderen afhankelijk van de leefomstandigheden waarin iemand verkeert in een periode in zijn leven. Gaandeweg wordt duidelijk dat de ggz zich idealiter op het individu richt. En dat de waarden, noden en wensen van het individu zoveel mogelijk het uitgangspunt moeten zijn van het leven en werk in de zorg. Het sociale aspect van mens-zijn komt van daaruit als vanzelf ook aan bod. Uitdaging is dan om steeds met de cliënt te bekijken: wat is hetgeen hij of zij nu wil? Om vervolgens te onderzoeken wat er mogelijk is. Door deze gesprekken te voeren vanuit visie en waarden van mensen, en te kijken naar mogelijkheden ook los van hoe het nu nog is, ontstaan er gaandeweg ideeën hoe dingen nog heel anders georganiseerd zouden kunnen worden. Vanuit die focus op wat ertoe doet voor de mensen om wie het gaat.

Bij partner-organisatie Leviaan, ook aanwezig tijdens het kampvuurgesprek, is dan ook een verschuiving gaande van primair groepswonen naar meer persoonlijke woonvormen. Ook in eigen woningen in de wijk met begeleiding binnen een straal van 2 kilometer. Dat is in de praktijk nog wel complex en het vergt wat van alle betrokkenen. Als je gesprekken tussen zorgorganisaties en gemeente ook vanuit bovenstaande uitgangspunten zou voeren, heb je al een heel ander vertrekpunt en kun je situaties meer vanuit mogelijkheden bekijken.

Behoefte aan flexibiliteit

Met houtskool – overgebleven van de verhitte kampvuurgesprekken – worden tekeningen gemaakt waarin gespreksdeelnemers vastleggen wat hen bij blijft. Een van hen tekent een vogel. Die wil zijn vleugels in het leven uit kunnen slaan. Vrij kunnen zijn om te gaan waar hij wil. Hij leeft gedurende het leven op verschillende plekken, bouwt daarvoor verschillende huisjes. Steeds is er dan een ‘zitstokje’ – symbool voor passende vormen van ondersteuning om je thuis te kunnen voelen. Die ook flexibel kunnen meebewegen met de noden, behoeften en wensen van mensen. Het zijn symbolen die wellicht nog van pas kunnen komen in het nadenken over de toekomst van de ggz. 

Want uit de gesprekken komt naar voren dat cliënten zich nu ook nog niet thuis kunnen voelen. Het ondersteuningsaanbod is vaak nog leidend in plaats van de vraag, behoeften en mogelijkheden van mensen. Maar als je het leven als thuis ziet en daarover met elkaar in gesprek gaat, komen er mogelijkheden in beeld waar je met elkaar aan kunt bouwen. Precies waarvoor GGZ Noord-Holland Noord haar deelname aan Radicale vernieuwing langdurige ggz voor inzet.

Shuna Vanner, Verpleegkundig Specialist GGZ bij GGZ Noord-Holland Noord schreef een blog over haar beleving van dit kampvuurgesprek. Lees hier haar blog.